آبانگان

آبانگان یکی از جشن‌ های ایرانی است که جشنی است در گرامیداشت سیاره آناهید (زهره) و رود پهناور و خروشان آمودریا، و بعدها در ستایش و نیایش ایزدبانو آناهید که ایزد آب‏های روان بوده است، برگزار می‌شده است. سورا آناهیتا، ایزد‌بانوی ایرانی بسیار برجسته ‌ای است كه نقش مهمی در آیین های ایرانی دارد و پیشینه ستایش و بزرگداشت این ایزدبانو در فرهنگ ایرانی به دوره‌ های پیش از زرتشتی در تاریخ ایران می رسد.

زمان برگزاری این جشن در آبان روز از آبان برابر با روز دهم آبان بوده است. در گاهشماری ایران باستان، ماه ها 30 روزه بودند. در گاهشماری امروزی شش ماه نخست سال 31 روزه هستند. بنابر این آبان روز از ماه آبان 6 روز عقب آمده و برابر با 4 آبان می شود. برخی کسان زمان این جشن را در چهارم آبان می‌دانند که از دید استادان ایران‌ شناس نادرست است.

آبان (نام دیگر ارِدْوی سورَ اَنَهیتَه/اَناهیتا) ایزدبانوی آب های روی زمین و نگاهبان پاکی و بی آلایشی در جهان هستی است. آناهیتا در اسطوره‌ های ایرانی، یکی از تابناک‌ ترین چهره‌ ها و یکی از کارآمدترین نقش ورزان است.

آب های فرو چکیده و گرد آمده و روان‌ شده و خوب‌کـُنش ِ اهورایی را…
(یسنا – هـات ۳۸ — بند ۳)

آناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه عشق و زیبائی در یونان و «ایشتر»، الهه بابلی، به‌ شمار میرود. واژۀ «آب» که جمع آن «آبان» است در اوستا و پهلوی «آپ» و در سانسکریت «آپه Apa » و در فارسی هخامنشی «آپی» می باشد.

این آخشیج (عنصر) همانند آخشیج های اصلی دیگر چون آتش و خاک و هوا در آیین های ایرانیان باستان مقدس و آلودن آن گناهی بس بزرگ است. برای هریک از چهار آخشیج امشاسپندی ویژه نامگذاری شده است. به گواهی اوستا و نامه‌های دینی پهلوی، ایرانیان آخشیج های چهارگانه را که پایه نخستین زندگی است، می ستودند.

در جشن آبانگان، پارسیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ ها، فرشته آب را نیایش می کنند. ایرانیان کهن آب را پاک (مقدس) می شمردند و هیچگاه آن را آلوده نمی کردند و آبی را که اوصاف سه‌گانه‌اش (رنگ – بو – مزه) دگرگون می شد برای آشامیدن و شستشو به ‌کار نمی بردند.

«هرودوت» می ‌آورد :ایرانیان در میان آب ادرار نمی کنند، آب دهان و بینی در آن نمی ‌اندازند و در آن دست و روی نمی شویند.

«استرابون» جغرافیدان یونانی نیز می‌آورد:
ایرانیان در آب روان، خود را شستشو نمی دهند و در آن لاشه، مردار و آنچه که ناپاک است نمی ‌اندازند.

در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی میخوانیم :
در پیدایش این جشن روایت است که در پى جنگ هاى طولانى بين ايران و توران، افراسياب تورانى دستور داد تا کاريزها و نهرها را ويران کنند. پس از پایان جنگ، در این روز زو Zoo پسر طهماسپ از سلسله پیشدادیان بر افراسیاب پیروزی یافته و به شاهی رسید، مردم را به کندن قنات ها و نهرها و بازسازی و لایروبی آنها فرمان داد و پس از لايروبى، آب در کاريزها روان گرديد و ایرانیان آمدن آب را جشن گرفتند. در این روز به کشورهای هفت‌گانه خبر رسید که فریدون ، بیوراسب (ضحاک — آژی‌دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند.

در روایت دیگری آمده است كه پس از هشت سال خشكسالی، در ماه آبان، باران آغاز به باریدن كرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
زرتشتیان در این روز همانند سایر جشن ها به آدریان‌ها (آتشكده‌ها) می روند و پس از آن برای گرامیداشت مقام فرشته آب ها، به كنار جوی‌ ها و نهرها و قنات ها رفته و با خواندن اوستای آبزور (بخشی از اوستا كه به آب و آبان تعلق دارد) كه توسط موبد خوانده می شود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانی آب و نگهداری آن را كرده و پس از آن به شادی می پردازند.
جالب اینجاست كه می گویند اگر در این روز باران ببارد، آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان تن و جان خویش را به آب می سپارند و اگر بارانی نبارد، آبانگان زنان است و زنان آبتنی می كنند.

در اوستا «آبان» فرشته اى است که به عنوان فرزند آب ها معرفى شده است. اين اوست که آب ها را پخش مى کند (يشت ،۸ بند ۳۴) او نيرومند و بلند قامت است و داراى اسب تندرو. او مانند هرمزد مهر، لقب اهوره (سرور) دارد و مانند امشاسپندان درخشان است. در وداها نام او به صورت «اپام نپات» ظاهر مى شود که خداى آب ها است.

پاینده ایران

 و این است حال روز امروز ما